Kuchli iqtisodiyotning ko’rsatkichlaridan biri – nafaqat mamlakatda,
balki uni sotib olayotgan boshqa davlatlar tomonidan ehtiyojga ega
bo’lgan barqaror va qimmatli valyutadir. Ushbu maqolamizda dunyoning eng
qimmat valyutalarining reytingi bilan tanishishingiz mumkin.
Sir emaski ba’zi bir davlatlar aholisi – shu jumladan Arabiston
yarimorolidan neft eksport qiluvchilar – ishlamasdan turib davlatdan
yordam pulini olib yashashga yetadi. Bu davlatlar puli – dunyoning eng
qimmat valyutalari hisoblanadi.
Ushbu omillar valyutalarning qimmatlashishi hamda kuchayishiga sabab
bo’ladi:
- Davlat qimmat tabiiy boyliklarga ega bo’lishi va ularni eksport
qilishi;
- Mamlakat asrlar davomida shakllangan, ishonch tug’diradigan kuchli
iqtisodiyotga ega bo’lishi; valyutalarga (boshqa mamlakatlarning
qimmatli qog’ozlari) mablag’larini tikayotgan investorlarning ko’pligi;
- Mamlakat valyutasining boshqa valyutaga qattiq bog’liqligi;
Qimmatli valyutalar reytingining yetakchiligi Arabiston yarimorolidagi
eksportyor – davlatlarga tegishlidir. Biroq hammaga ma’lumki, bu
mamlakatlarning valyutalari qimmat bo’lgani bilan boshqa mamlakatlar
tomonidan qiziqish uyg’otmaydi. Chunki neft zahirasi tugashi yoki quvvat
tashuvchi boshqa arzon manbalarga o’tilishi bilan bu davlatlarning
daromadi kamayadi va o’z-o’zidan valyutasining qiymati ham pasayadi.
Reytingning o’rta qatorlarini dunyodagi eng ommabop valyutalar: dollar,
yevro, shvetsariya franki va funt sterling egallagan. Ushbu
valyutalarning egalari bo’lgan davlatlarning iqtisodiyoti barqaror va
mustahkam, ular hattoki moliyaviy inqirozlarni ham ko’tara oladilar.
Aynan shuning uchun ham ushbu valyutalar dunyoning zahira manbayi
hisoblanadi. Ularning tannarxini mamlakat iqtisodiyoti va ularga bo’lgan
ehtiyoj belgilaydi.
Tanishing: dunyoning eng qimmat valyutalarining 10 taligi
1. Quvayt dinori
Dunyodagi eng qimmat valyuta. Quvayt – bu fors
ko’rfazida joylashgan, katta neft va gaz koniga ega bo’lgan monarxiyaga
asoslangan davlatdir. Dinor nomi qadimgi Rim tangasi nomidan kelib
chiqqan, Rim hududida va Yaqin Sharqdagi Rimga tegishli bo’lgan
hududlarda ham muomalada bo’lgan. Britaniya boshqaruvidan keyin
mustaqillikka erishgan Quvayt 1996 yil 1 aprelda Quvayt dinori muomalaga
kiritildi.
2. Bahrayn dinori
Bahrayn qirolligi – bu uncha katta bo’lmagan
monarxiyaga asoslangan oroldir. “Bahrayn” so’zi arabchadan tarjima
qilinganda “ikki dengiz” degan ma’noni anglatadi. Oxirgi 15 yilda
Bahrayn dinori AQSH dollariga qattiq bog’lanib qolgan, uning
qo’zg’alishi amerika valyutasiga bog’liq.
3. Ummon riali
Ummon sultonligi - qadimgi mamlakatlardan biridir,
uning nomi shayxlarning birinchi sulolasidan kelib chiqqan, ular bu
hududni VII asrdan bera boshqarib keladilar hamda payg’ambarimiz
Muhammad Mustafoning avlodlari hisoblanadilar. Ummon riali nomi Arab
Xalifaligidan kelib chiqqan. Bir Ummon riali 1000 bayzni tashkil etadi.
Maydalanadigan “bayza” tangasi nomi qadimgi arab tilidan kelib chiqqan
bo’lib “taqsimlamoq”, “parchalamoq” va “ayirmoq” manosini bildiradi.
Ummon riali kursi AQSH dollariga bog’lanib qolgan.
4. Iordaniya dinori
Iordaniya Hoshim Qirolligi – monarxiyaga asoslangan
Yaqin Sharqda joylashgan arab davlati. Mamlakat nomi Iordan daryosidan
va monarxiya davlatini boshqarib kelayotgan sulola – Hoshimiylardan
olingan. Iordaniya Yaqin Sharqda rivojlangan va iqtisodiyoti kuchli
davlat hisoblanadi, iqtisodiyotini kon sanoatiga va qishloq xo’jaligiga
yo’naltirgan, lekin u tepada aytilgan 3 ta davlatdan orqada. Ammo ko’p
yillardan beri Iordaniya valyutasi kursi AQSH dollariga bog’lanib
qolgan.
5. Funt sterling
Dunyoning 7 ta eng mashhur valyutalaridan biridir.
Bu Buyuk Britaniyaning rasmiy valyutasi hisoblanadi, shuningdek Buyuk
Britaniyaning mustamlaka davlatlarida ham foydalaniladi. Avvallari
sterling deb qadimgi Angliya kumush tangasini atashardi. Birinchi
banknotlar 1694 yilda dunyoni ko’rdilar. Shuningdek, Angliya Banki,
Shotlandiya Banki, Uels Banki hamda Shimoliy Irlandiya Banklari o’z
shaxsiy funtlarini bosib chiqaradilar. Ularning barchasi dizayni bilan
farq qiladi, biroq britaniyaliklar Angliya Banki tomonidan chiqarilgan
funtlarni “haqiqiy” deb tan oladilar.
Moliyaviy oborotda funt yevro va Amerika dollaridan keying uchinchi
o’rinni egallaydi. Moliyaviy inqirozlar paytida undan foydalanib
turiladi.
6. Kayman orollarining dollari
Kayman orollari – Karib dengizidagi shu nomli
orollarda joylashgan Britaniya hududidir. Ispanlar ushbu orollarda
yashovchi iguanalarni kayman – timsohlari, deb o’ylaganlar va orollarga
shu nomni berganlar. Bugungi kunda Kayman orollari – investitsiya va
kapitallarni o’ziga jalb qiluvchi hamda liberal soliq qonunchiligiga ega
bo’lgan mashhur ofshorlardan biridir. Kayman aholisining yashash
darajasi dunyoda yuqori o’rinlardan birini egallaydi, chunki ofshorning
shartlaridan biri – u yerda firma ochmoqchi bo’lgan chet ellik mahalliy
aholini hamkorlikka jalb qilishi lozim. Ushbu orollarning
iqtisodiyotining boshqa manbalari – turizm hamda toshbaqalarni
yetishtirishdir.
Kayman dollari 1972 yilda muomalaga kiritilishi bilanoq funt sterlingga
bog’lanib qoldi va unga qarab qiymati o’zgarib boraveradi.
7. Yevro
Bu valyuta Yevropaga kiruvchi 17 ta davlat hamda
Yevropa hududiga kirmaydigan 9 ta davlatning muomala birligidir. Yevro
1999 yilda ishlab chiqarildi, 2002 yilda esa uning banknota va tangalari
muomilaga kiritildi. Bugungi kunda ushbu valyuta shunchalik
ommalashganki, tannarxi bo’yicha Amerika dollari bilan doimo yetakchi
o’rinda turadi, biroq Amerika dollariga nisbatan doimo ustunlikka ega.
Yevropa hududidagi mamlakatlarning Markaziy banklari o’zlarining kupyura
va tangalarini bosib chiqarishga haqlidirlar. Shuning uchun har xil
dizayndagi yevro kupyurasini ko’rganda hayron bo’lish kerak emas.
Shuni aytib o’tish kerakki, bugungi kunda yevroning ahvoli Yevropa
mamlakatlarini tashvishga solmoqda: rivojlanib borayotgan iqtisodiyot
sharoitida ular mahsulotlarning raqobatdoshligini kuchayishiga xizmat
qiluvchi nisbatan arzon valyutani afzal ko’rar edilar. Oxirgi paytlarda
yevro dollarga nisbatan ustunlikka ega bo’lgani bilan o’zining
pozitsiyalarini biroz yo’qotmoqda.
8. Shvetsariya franki
Shvetsariya dunyoning eng boy mamlakatlaridan biri
bo’lishi bilan birga eng barqaror davlatlardan biri hamdir. Oxirgi
paytlarda “bank siri” tushunchasi o’z ahamiyatini yo’qotayotganligiga
qaramay, bu davlatning bank tizimi eng mustahkamlardan biridir. O’rta
asrlarda Shvetsariya siyosiy va iqtisodiy tomondan Fransiyaga qaram
bo’lgan, shundan kelib chiqib valyutaning nomi Fransiya sharafiga frank
deb atalgan.
9. Amerika dollari
Dunyoning eng ommabop valyutasidir. Dunyodagi
mahsulot va xizmatlar uchun to’lovlarning yarmidan ko’pi aynan ushbu
valyutada amalga oshiriladi. Ikkinchi jahon urushi davriga qadar
valyutalarning yetakchisi Britaniya funti bo’lgan, biroq Amerika
iqtisodiyoti ko’tarilishi hamda valyutalarning oltin va kumushga
bog’liqligi bekor qilingandan keyin, dollar “dunyoning zahira valyutasi”
maqomini oldi. Bu valyuta orqali nafaqat AQSHda, balki butun dunyoda
to’lovni amalga oshirish mumkin.
10. Liviya dinori
Liviya davlatining milliy valyutasi. Oxirgi yillarda mamlakatda siyosiy
hamda fuqarolik kelishmovchiliklari bo’lib turibdi. Lekin shunga qaramay
mamlakatning neftga boy mintaqada joylashganligi uni inqirozdan saqlab
turadi.
Комментарии
Отправить комментарий